Nhà thờ và mộ Hồ Tùng MậuNhà thờ và mộ liệt sỹ Hồ Tùng Mậu được công nhận di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia ngày 11/02/2000. Mộ và nhà thờ họ Hồ Tùng Mậu, tọa lạc tại thôn 5, xã Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Tổng diện tích khuôn viên: 1.500 m2, nơi tôn thờ và tưởng niệm cụ Hồ Tùng Mậu và các bậc hậu duệ trong dòng họ đã có công bảo quốc, hộ dân trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
Cụ Hồ Tùng Mậu, tên khai sinh là Hồ Bá Cự, sinh ngày 15 tháng 6 năm 1896, quê ở xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh lưu, tỉnh Nghệ An. Cụ ra đời trong một gia đình khoa bảng có truyền thống yêu nước. Năm 1920 Hồ Tùng Mậu ra nước ngoài, với hoài bão tìm con đường giải phóng nước nhà khỏi ách thực dân. Năm 1923, tại Quảng Châu (Trung Quốc), ông cùng Lê Hồng Sơn thành lập Tâm tâm xã (Tân Việt Thanh niên đoàn).
Tháng 6 năm 1925, được sự chỉ dẫn của Nguyễn Ái Quốc, Hồ Tùng Mậu đã cùng Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong tập hợp những thanh niên tích cực nhất, chuyển Tâm tâm xã thành tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí Hội. Đồng chí được kết nạp vào Đảng Cộng sản đoàn (trong lớp 9 người đầu tiên) là tổ chức nòng cốt trong Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội.
Những năm 1925 - 1927 Hồ Tùng Mậu làm phụ giảng và phụ trách công tác tổ chức các khóa học. Tháng 3 năm 1926, đồng chí gia nhập Đảng cộng sản trung Quốc. Trong những năm hoạt động tham gia chống thực dân pháp Hồ Tùng Mậu bị bắt và bị tù đày nhiều lần. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương, Hồ Tùng Mậu cùng anh em tù vượt ngục, trở về quê hương sau 14 năm bị giam cầm, đồng chí tiếp tục vào Thừa Thiên Huế tham gia khởi nghĩa giành chính quyền. Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, đồng chí Hồ Tùng Mậu được cử làm Chủ tịch uỷ ban hành chính kháng chiến Liên khu IV. Tháng 8/1948, đồng chí được Chính phủ điều động lên Việt bắc giữ chức Tổng thanh tra Chính phủ. Tháng 2 năm 1951, tại Đại hội lần thứ hai của Đảng, đồng chí Hồ Tùng Mậu được bầu vào Ban chấp hành Trung ương, giữ chức Trưởng ban kiểm tra Trung ương Đảng. Đồng chí vẫn kiêm giữ chức Tổng thanh tra Chính phủ và Hội trưởng Hội Việt - Hoa hữu nghị.
Đang lúc cuộc kháng chiến của nhân dân ta chống thực dân Pháp bước vào giai đoạn quyết liệt, đồng chí được cử đi công tác Liên khu V. Khoảng 5 giờ chiều ngày 23/7/1951, trên đường quốc lộ 1A, đồng chí vừa ra khỏi chợ Cồng (nay là thị trấn Tĩnh Gia, Thanh Hóa) liền bị máy bay giặc Pháp bắn và hy sinh. Thi hài đồng chí được Đảng bộ và nhân dân Thanh Hóa đưa về mai táng tại xã Quỳnh Đôi, đồng chí Hồ Tùng Mậu thọ 55 tuổi./.
Huyện đoàn Quỳnh Lưu
(Sưu tầm và Biên soạn)